Lateralizacja, czyli poznajmy dziecko.
Lateralizacja, najprościej ujmując to przewaga jednej strony ciała- sprawniejszej- podczas wykonywania czynności ruchowych.
Ludzkie ciało jest pozornie symetryczne: człowiek posiada dwoje uszu, oczu, po dwie pary kończyn.
Lateralizacja, czyli stronność, związana jest z dominacją jednej ze stron ciała, a to jest wynikiem dominowania jednej z półkul mózgowych.
Ktoś zapyta – po co nam to wiedzieć?. Lateralizacja ma wpływ na to, jak nasze dzieci będą sobie radzić w szkole, czy będą mieć trudności z czytaniem, pisaniem, koncentracją i zapamiętywaniem, czy będą mieć problemy z koordynacją ruchową np. na wf-ie lub z motoryką małą na plastyce lub technice. Im wcześniej zauważymy problemy – tym lepiej poznamy swoje dziecko i zauważymy, że nie wszystkie problemy wynikają np. z lenistwa. Im lepiej je poznamy tym szybciej możemy działać i je rozwiązać.
Większość ludzi prezentuje model lateralizacji jednorodnej prawostronnej: dominacja prawego oka (prawooczność), ręki (praworęczność), nogi (prawonożność), ucha (prawouszność).
Lateralizacja może być:
– Lateralizacja jednorodna prawostronna – dominuje prawe: oko, ręka, ucho, noga lub lewostronna – dominuje lewe: oko, ręka, ucho, noga.
– Lateralizacja niejednorodna – skrzyżowana. Dominujące narządy ruchu i zmysłów znajdują się po obu stronach osi ciała. Przykładowo – dziecko jest praworęczne, lewooczne, prawonożne, lewouszne.
Jeśli występuje skrzyżowanie w obrębie oka i ręki (koordynacji wzrokowo – ruchowej) dziecko ma problemy podczas rysowania, pisania (niekształtne litery w nierównych odstępach, opuszczanie linijki) i czytania („przeskakiwanie” liter, opuszczanie sylab, opuszczanie wyrazów, zmiana kolejność liter).
– Lateralizacja nieustalona (słaba), to brak funkcjonalnej dominacji jednej strony ciała. Jest to stan przejściowy (po 6 r.ż. świadczy o opóźnieniu procesu lateralizacji). Może być trwałym stanem- wówczas oburęczność utrzymuje się do końca życia. U dzieci tych często występują trudności w nauce, w orientacji lewej i prawej strony własnego ciała, w orientacji w przestrzeni, wykazują trudności z odwzorowaniem figur geometrycznych, rozpoznawaniem i odwzorowywaniem liter i cyfr podobnych pod względem kształtu, lecz inaczej ułożonych w przestrzeni (p-b-d-g).
Najkorzystniejsza dla dziecka jest sytuacja gdy dominuje jedna strona ciała /lateralizacja prawostronna, lewostronna/.
Rozwój dziecka a lateralizacja.
- W pierwszych sześciu miesiącach życia u dziecka nie istnieje dominacja żadnej półkuli mózgowej → jego ruchy są symetryczne, pozbawione preferencji którejkolwiek strony ciała.
- Od szóstego do dwunastego miesiąca – dziecko zdobywa umiejętność chwytu, w dziewiątym pojawia się „gest wskazywania palcem” → pojawiają się więc pierwsze oznaki dominacji stronnej.
- Pomiędzy pierwszym i drugim rokiem życia dotychczasowy rozwój lateralizacji słabnie, ponieważ dziecko uczy się chodzić, co angażuje jednakowo obie półkule mózgowe.
- Po drugim roku życia kontynuowany jest proces rozwoju lateralizacji.
- W czwartym roku życia powinniśmy zauważyć wyraźną preferencję jednej ręki, nogi, jednego oka i ucha (zwłaszcza u dzieci prawostronnych).
- W siódmym roku życia proces rozwoju lateralizacji kończy się, czego efektem jest trwale ustalona stronność ciała.
W wieku przedszkolnym należy wykonywać badania/ obserwację w celu określenia dominacji oka, ręki, ucha, nogi. Stronność trzech pierwszych- ma wpływ na naukę czytania, pisania. Dominacja nogi ma znaczenie na przykład w sporcie.
Jeśli u dziecka dominuje lewa ręka, nie należy dziecko zmuszać do przestawienia ręki. Można skorzystać z konsultacji u nauczyciela, psychologa / określenie lateralizacji, ocena . poziomu sprawności ręki, samoocena dziecka, wrażliwość emocjonalna itd./.
Pewne jest, że dzieciom leworęcznym może być trudniej korzystać z urządzeń technicznych, które najczęściej przystosowane są dla ludzi praworęcznych, niemniej „przestawianie” na siłę, po pierwsze najprawdopodobniej nie przyniesie oczekiwanego efektu, a ponadto może u dziecka doprowadzić do zaburzeń emocjonalnych.
Nigdy nie należy przyuczać do pracy prawą ręką dzieci, które:
*zlaletralizowane są lewostronnie,
*o wczesnej i silnej dominacji lewej ręki,
*upośledzonych umysłowo,
*lewoocznych (dążymy do jednorodnej lateralizacji oka i ręki – dominacji po tej samej stronie ciała),
*o małej sprawności ruchowej prawej ręki,
*akceptujących swoją leworęczność,
*dzieci z Rozwojową Niepłynnością Mówienia.
Dzieciom ze skrzyżowaną lub nieustaloną lateralizacją warto wprowadzić systematyczne ćwiczenia, które będą wspierać procesy odpowiedzialne za ustalanie dominacji stronnej, a ponadto wpłyną pozytywnie na jego wszechstronny rozwój.
Propozycje:
- Ćwiczenia rozwijające motorykę małą- rysowanie palcami, pędzlem, gąbkami, wydzieranki z papieru, wyklejanie obrazków, nawlekanie koralików, zabawy z plasteliną, kolorowanie, rysowanie i wiele innych czynności wymagających pracy rąk i dłoni.
- Ćwiczenia rozwijające dużą motorykę – to nic innego jak aktywne spędzanie czasu, regularne zabawy na placu zabaw, jazda na hulajnodze lub rowerze, nauka pływania, częste spacery, gry i zabawy zespołowe.
- Ćwiczenia rozwijające schemat ciała – wskazywanie poszczególnych części ciała, poruszanie poszczególnymi częściami ciała, zapoznanie ze stronami – prawa/lewa, rozwijanie rozumienia poleceń słownych względem ciała (np. połóż prawą dłoń na lewej nodze, unieś prawą rękę, a lewą połóż na lewym kolanie), przemieszczanie się w przestrzeni – do tyłu do przodu, w lewo i prawo.
- Ćwiczenia rozwijające percepcję wzrokową – układanie puzzli, dobieranie elementów w pary, wyszukiwanie różnic na ilustracjach, ćwiczenia pamięci wzrokowej poprzez np. grę w memory obrazkowe, zapamiętywanie jak największej ilości elementów z ilustracji.
- Ćwiczenia rozwijające percepcję słuchową – wykorzystanie elementów muzycznych- śpiewanie rytmicznych piosenek, reagowanie na zmienność – szybko, wolno, cicho, głośno, wystukiwanie rytmu na instrumentach (np. bębenku, tamburynie), wysłuchiwanie dźwięków z otoczenia.
- Ćwiczenia rozwijające lewą półkulę mózgu
– ćwiczenia kategoryzacji (tworzenie zbiorów elementów posiadających wspólną cechę np. według koloru, kształtu, wielkości, zastosowania np. zabawki – ubrania), ćwiczyć ją można wykorzystując obrazki lub konkretne przedmioty;
– układanie sekwencji, wykorzystując np. kolorowe klocki (czerwony, zielony, czerwony, zielony…);
– szeregowanie- układanie obrazków, przedmiotów (np. najmniejszego do największego).
Ważne ! Zarówno w sekwencjach jak i szeregach kierunek układania elementów- od lewej do prawej strony. Jest to kierunek zgodny z przyjętym kierunkiem czytania i pisania. Zwracamy także uwagę na sposób pisania, rysowania po śladzie – od lewej do prawej strony kartki.
Wskazane jest ograniczenie bodźców prawopółkulowych (niejęzykowych) takich jak: tv, smartfon, laptop, grające zabawki.
Ponadto pragnę zwrócić uwagę na trzymanie kredki, narzędzia pisarskiego. Jego chwyt dla dzieci prawo i leworęcznych jest taki sam. Od czasu sięgnięcia dziecka po kredkę warto układać dziecku rękę – uczyć właściwego chwytu kredki tj. kciuk i palec wskazujący trzymają kredkę, pozostałe palce znajdują się „pod” kredką. Dlaczego ten czas jest taki ważny?- bo szybciej nauczymy właściwego chwytu, niż „oduczymy” dziecko nieprawidłowego nawyku..
Co zrobić, gdy dziecko ma nieprawidłowy chwyt kredki, ale starannie wykonuje prace plastyczne, prawidłowo zapełnia kontury kolorowanek, starsze dziecko -starannie rysuje szlaczki, pisze poprawnie litery… . Ja osobiście polecam pozostanie przy tym nietypowym ułożeniu ręki, zwłaszcza jeśli dziecko jest wrażliwe emocjonalnie.
Bibliografia:
- Bogdanowicz, Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1995r.
- Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Wydawnictwo HARMONIA, Gdańsk 2004r.
- Cieszyńska, M. Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6. roku życia. Kraków 2007r.
opracowała: Barbara Paszewska